Περιπτώσεις και Συνέπειες της Αντιεπαγγελματικής Συμπεριφοράς στο Χώρο Εργασίας από τους Εργοδότες και τους Εργαζομένους
Η επίδειξη ανάρμοστης συμπεριφοράς στο χώρο εργασίας από τον εργοδότη προς τον εργαζόμενο, καθώς και αντιστρόφως, συναντάται πλέον συχνά σε όλες τις σύγχρονες επιχειρήσεις. Ακόμη και σε οργανισμούς του δημοσίου τομέα, όπου εργοδότης θεωρείται το Δημόσιο, παρατηρείται ανάρμοστη συμπεριφορά μεταξύ προϊσταμένων και υφισταμένων. Από τη μία, η προσβλητική συμπεριφορά του εργοδότη θίγει την επαγγελματική, ψυχική και ηθική υπόσταση του εργαζομένου με σκοπό να τον εξωθήσει σε παραίτηση. Από την άλλη, η αντιεπαγγελματική συμπεριφορά του εργαζομένου υπονομεύει την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης και την παραγωγική συνεργασία μεταξύ των στελεχών της με αποτέλεσμα τη μείωση των εσόδων της.
Η ανάρμοστη συμπεριφορά του εργοδότη
Η γενική υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη
Από το άρθρο 288 του Αστικού Κώδικα, πηγάζει η γενική υποχρέωση εκπλήρωσης των συμβατικών υποχρεώσεων, σύμφωνα με την καλή πίστη, τα χρηστά ήθη και τις συνθήκες που επιβάλλει ο κοινωνικός και οικονομικός σκοπός του δικαιώματος. Κατ’ επέκταση της υποχρέωσης αυτής αλλά και της γενικής υποχρέωσης πρόνοιας, ο εργοδότης οφείλει να σέβεται την τιμή, την υπόληψη και την αξιοπρέπεια του εργαζομένου, καθώς και να απέχει από κάθε πράξη ή παράλειψη, η οποία δύναται να προκαλέσει προσβολή της προσωπικότητάς του. Ως εκ τούτου, δεν δικαιούται να επιδεικνύει υβριστική, προσβλητική ή μειωτική συμπεριφορά, η οποία θα μπορούσε να βλάψει την προσωπικότητα του εργαζομένου και, κατά συνέπεια, να προκαλέσει δυσχέρειες επιβίωσης στον χώρο εργασίας.
Ο εργοδότης πρέπει να σέβεται την τιμή, την υπόληψη και την αξιοπρέπεια του εργαζομένου του.Η καταχρηστική άσκηση του διευθυντικού δικαιώματος
Στα πλαίσια του διευθυντικού του δικαιώματoς ο εργοδότης έχει την εξουσία ελέγχου, επιπλήξεων και παρατηρήσεων προς τον εργαζόμενο, ώστε να επιτυγχάνεται η παραγωγική λειτουργία της επιχείρησης, χωρίς όμως να υπερβαίνει τα όρια που επιβάλλει η καλή πίστη. Αν η συμπεριφορά του εργοδότη υπερβαίνει αυτά τα όρια, το διευθυντικό δικαίωμα ασκείται καταχρηστικά.
Η προσβολή της προσωπικότητας και η βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας
Σύμφωνα με τα ανωτέρω, οποιαδήποτε συμπεριφορά του εργοδότη δύναται να ερμηνευθεί ως προσβολή της προσωπικότητας του εργαζομένου, ακόμα και αν αυτή δεν αποσκοπεί στον εξαναγκασμό του σε παραίτηση αλλά υπερβαίνει τα όρια που επιβάλλει η καλή πίστη. Η προσβλητική συμπεριφορά του εργοδότη είναι ιδιαίτερα βλαπτική, όταν καθιστά αντικειμενικά αδύνατη την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων του μισθωτού στα πλαίσια μίας παραγωγικής συνεργασίας, ή επιφέρει τέτοια ηθική μείωση, ώστε η παραμονή του εργαζομένου στο χώρο εργασίας του να καθίσταται αδύνατη ή δυσχερής. Η συμπεριφορά δηλαδή του εργοδότη, ανεξάρτητα από την ύπαρξη αντίστοιχου δόλου, δύναται να επιδρά σε τέτοιο βαθμό στον ψυχικό κόσμο του εργαζομένου, ώστε να δημιουργεί γι' αυτόν ένα μη βιώσιμο περιβάλλον εργασίας. Παράλληλα, η συμπεριφορά αυτή μετατρέπει επί τω χείρω και τους όρους εργασίας του, χωρίς τη δική του αποδοχή. Έχει κριθεί ότι ο εξαναγκασμός του εργαζομένου στην υπογραφή ορισμένου εντύπου, κατά την προσέλευση και αποχώρησή του από την υπηρεσία, μπορεί να συνιστά μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας του και παράλληλη προσβολή της προσωπικότητάς του, πηγάζουσα από την παράνομη παραβίαση της υποχρέωσης πρόνοιας του εργοδότη (ΑΠ 1479/2002).
Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας είναι πλέον συχνή.
Ο εξαναγκασμός του εργαζομένου σε παραίτηση
Η προσβλητική για την προσωπικότητα του εργαζομένου συμπεριφορά του εργοδότη δύναται να είναι απόλυτα εσκεμμένη, αποσκοπώντας στην πρόκληση της οικειοθελούς αποχώρησης του εργαζομένου, ώστε να αποφευχθεί η ανάληψη του οικονομικού βάρους της απόλυσης. Ενδεικτικά, συνιστά ανάρμοστη συμπεριφορά του εργοδότη η στέρηση από τον εργαζόμενο κάθε καθήκοντος και ο εξαναγκασμός του να παραμένει στο χώρο εργασίας έως το πέρας του ωραρίου του χωρίς να έχει αντικείμενο εργασίας (ΕΦ ΘΕΣΣΑΛ 1764/1999). Μία τέτοια συμπεριφορά, αν και δεν περιλαμβάνει λεκτική ή σωματική σύγκρουση, εντούτοις επιδρά στην ψυχολογία και την επαγγελματική δραστηριότητα του εργαζομένου, προσβάλλει την προσωπικότητά του και βλάπτει μονομερώς τους όρους εργασίας του με αποκλειστικό σκοπό να προκαλέσει την παραίτησή του.
Η σεξουαλική παρενόχληση
Μία ακόμα περίπτωση προσβλητικής συμπεριφοράς του εργοδότη, η οποία υπερβαίνει ακόμα περισσότερο τα θεμιτά όρια άσκησης του διευθυντικού δικαιώματος, αποτελεί η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, η οποία επίσης προκαλεί την ηθική μείωση του εργαζομένου (ΜΠΡ ΘΕΣΣΑΛ 1963/2005), επιδρώντας ουσιαστικά στην ψυχολογία του και καθιστώντας αδύνατη την περαιτέρω συνεργασία με τον εργοδότη του.
Τα δικαιώματα του εργαζομένου έναντι της ανάρμοστης συμπεριφοράς του εργοδότη
Ο εργαζόμενος μπορεί να θεωρήσει την ανάρμοστη συμπεριφορά του εργοδότη του ως μονομερή βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας του, η οποία εξισώνεται με καταγγελία της σύμβασης εργασίας του (απόλυση) και ως εκ τούτου γεννά αξίωση αποζημίωσης. Στην περίπτωση αυτή ο εργαζόμενος διακόπτει την εργασία του, όχι όμως λόγω οικειοθελούς αποχώρησης, αλλά θεωρώντας ότι η σχέση εργασίας έχει λυθεί με καταγγελία της σύμβασης από τον εργοδότη. Παράλληλα, η προσβλητική και αντισυμβατική συμπεριφορά του εργοδότη συνιστά αναντίρρητα προσβολή της προσωπικότητας του εργαζομένου και του δίνει τη δυνατότητα να ασκήσει αγωγή αξιώνοντας χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.
Η ανάρμοστη συμπεριφορά του εργαζομένου
Ο μισθωτός οφείλει να εκτελεί με επιμέλεια τα καθήκοντά του.
Η υποχρέωση του εργαζομένου να εκτελεί την εργασία του επιμελώς
Σύμφωνα με το άρθρο 652 του Αστικού Κώδικα ο μισθωτός οφείλει να εκτελεί με επιμέλεια την εργασία που του έχει ανατεθεί. Ωστόσο, παρατηρείται συχνά, ο εργαζόμενος, είτε να εκτελεί πλημμελώς τα καθήκοντά του, είτε να επιδεικνύει ανάρμοστη συμπεριφορά. Για τις περιπτώσεις αυτές, το ελληνικό δίκαιο, δεν προβλέπει κατ’ αρχήν δυνατότητα απόλυσης του εργαζομένου χωρίς αποζημίωση. Η αποζημίωση πρέπει να καταβάλλεται στον εργαζόμενο ανεξαρτήτως του λόγου απόλυσης. Εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις ο εργοδότης μπορεί να προστατευτεί με τη λύση της εργασιακής σχέσης.
Η επιδεικτική αντισυμβατική συμπεριφορά του εργαζομένου
Όταν ο εργαζόμενος προβαίνει σε πλημμελή άσκηση των συμβατικών του καθηκόντων ή σε μη προσήκουσα εκτέλεση ή η συμπεριφορά του προκαλεί προβλήματα στην ομαλή λειτουργία της επιχείρησης, υφίσταται σπουδαίος λόγος καταγγελίας της σύμβασης εργασίας του. Η καταγγελία αυτή δεν πρέπει να παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας, με την έννοια ότι ο εργοδότης οφείλει να εφαρμόσει ηπιότερα μέτρα συμμόρφωσης πριν την καταγγελία της σύμβασης εργασίας. Στις περιπτώσεις αυτές, η αγωγή για άκυρη απόλυση του εργαζομένου και υπερημερία του εργοδότη θα κριθεί καταχρηστική, σύμφωνα με το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα, καθώς έχει επέλθει κλονισμός της εμπιστοσύνης του εργοδότη, και η συνέχιση της εργασιακής σχέσης έχει καταστεί αδύνατη. Έχει κριθεί καταχρηστική η αγωγή του εργαζομένου, ο οποίος απολύθηκε επειδή προέβαινε συστηματικά σε καθυστερημένη προσέλευση στο χώρο εργασίας του, ενώ ταυτόχρονα δεχόταν κλήσεις και επιδιδόταν σε σερφάρισμα στο ίντερνετ εν ώρα εργασίας και πραγματοποιούσε επισκέψεις σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, επιδεικνύοντας δηλαδή ανάρμοστη συμπεριφορά, παρά τις παρατηρήσεις του εργοδότη (ΜΠΡΑΘ 34/2011). Επομένως, ο εργοδότης δύναται να απολύσει τον εργαζόμενο, οφείλοντας όμως αποζημίωση με νομότυπη καταγγελία της σύμβασης εργασίας (ΑΠ 408/2008).
Η αδικαιολόγητη απουσία του εργαζομένου από το χώρο εργασίας
Σε άλλες περιπτώσεις, η αντισυμβατική συμπεριφορά του εργαζομένου συνίσταται στην αυθαίρετη και αδικαιολόγητη απουσία του από την εργασία, χωρίς δηλαδή να συντρέχει λόγος ασθένειας ή στράτευσης. Αυτή η συμπεριφορά αποτελεί υπαίτια μη εκπλήρωση των καθηκόντων του, δυνάμενη να θεωρηθεί σιωπηρή εκ μέρους του καταγγελία της σύμβασης εργασίας, ήτοι οικειοθελής αποχώρηση, καθώς ο εργαζόμενος απέχει αδικαιολόγητα από την εργασία του (ΑΠ 182/2008, ΑΠ 289/200, ΑΠ Ολ. 32/1988). Σημειώνεται βέβαια, ότι σε περίπτωση αυθαίρετης απουσίας του εργαζομένου, ο εργοδότης μπορεί να περικόψει τις αντίστοιχες αποδοχές, αντλώντας αυτό το δικαίωμα από το άρθρο 648 του Αστικού Κώδικα, καθώς ο μισθός είναι το αντάλλαγμα για την παρασχεθείσα εργασία.
Ο μισθωτός, που προσβάλλει συστηματικά τον εργοδότη και τους συνεργάτες του, είναι βέβαιο ότι θα απολυθεί!
Η σκόπιμη πρόκλησης της απόλυσης από τον εργαζόμενο
Η πιο σημαντική περίπτωση προκλητικής, ανάρμοστης και προσβλητικής συμπεριφοράς του εργαζομένου είναι η δόλια προσπάθειά του να προκαλέσει την απόλυσή του, προκειμένου να λάβει την αποζημίωση απόλυσης και το επίδομα ανεργίας. Οι περιπτώσεις αυτές οδήγησαν τη νομολογία στη διάπλαση ενός νέου λόγου αζήμιας απόλυσης, υπό την προϋπόθεση ότι η πρόθεση του εργαζομένου (δόλος) να προκαλέσει την απόλυσή του είναι σαφής και αποδείξιμη. Έχει κριθεί ως δόλια πρόκληση απόλυσης η προσβλητική συμπεριφορά του εργαζομένου προς τον νόμιμο εκπρόσωπο της επιχείρησης, η πρόκληση επεισοδίων έντασης παρουσία πελατών, η εκπεφρασμένη επιθυμία απόλυσης, η αποχή του από τα καθήκοντά του, η απομόνωση από την εργασία και τους συναδέλφους του και γενικότερα η παράνομη και προκλητική συμπεριφορά με στόχο την απόλυση (ΑΠ 38/2004). Στην περίπτωση αυτή, ο εργοδότης δύναται να προβεί σε απόλυση του εργαζομένου χωρίς την καταβολή αποζημίωσης, ενώ η όποια αξίωση του εργαζομένου για την εν λόγω αποζημίωση θα κριθεί ως καταχρηστική, δεδομένου ότι η συμπεριφορά του απέβλεπε αποκλειστικά στη λήψη της αποζημίωσης απόλυσης. Συνεπώς, η κακόβουλη εκπλήρωση ή η μη εκπλήρωση των καθηκόντων του εργαζομένου καθιστά τις αξιώσεις του για λήψη αποζημίωσης απόλυσης, αντικειμενικά καταχρηστικές, ως υπερβαίνουσες τα όρια της καλής πίστης ( ΑΠ 695/2007).
Η τέλεση ποινικού αδικήματος από τον εργαζόμενο
Διαφορετικό ζήτημα αποτελεί η υιοθέτηση τέτοιας συμπεριφοράς από τον εργαζόμενο, ώστε αυτή να στοιχειοθετεί ποινικό αδίκημα, όπως είναι συνηθέστερα η εξύβριση ή η σωματική βλάβη, τα οποία προφανώς προκαλούν προσβολή της προσωπικότητας του εργοδότη. Στα πλαίσια όμως της εργασιακή σχέσης ο εργοδότης δύναται να υποβάλλει έγκληση κατά του εργαζομένου και εν συνεχεία να προβεί σε καταγγελία της σύμβασης εργασίας, χωρίς να καταβάλει αποζημίωση, λόγω της προηγηθείσας έγκλησης.
Συμπερασματικά, ο εργοδότης που είναι δέκτης αντισυμβατικής συμπεριφοράς, η οποία καθιστά αδύνατη την περαιτέρω συνεργασία με τον εργαζόμενο, δύναται να τον απολύσει χωρίς να καθίσταται υπερήμερος και χωρίς να κινδυνεύει από την προσβολή της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας ως άκυρης. Επιπλέον, δύναται ακόμα και να μην καταβάλλει αποζημίωση, όταν ο εργαζόμενος αποσκοπούσε στην απόλυσή του, προκειμένου να λάβει την αποζημίωση απόλυσης, όπως αναλυτικά περιγράφεται ανωτέρω. Αζήμια, βέβαια, είναι η απόλυση και στην περίπτωση υποβολής μήνυσης κατά του εργαζομένου. Επιπλέον, μπορεί να θεωρήσει την απουσία του για εύλογο χρονικό διάστημα ως οικειοθελή αποχώρηση, την οποία οφείλει να δηλώσει και στην Επιθεώρηση Εργασίας, ενώ δύναται επιπλέον να περικόψει τις αντίστοιχες αποδοχές του εργαζομένου για τις ημέρες ή ώρες που αυτός απουσίασε αυθαίρετα. Τέλος, δεν αποκλείεται η αγωγή αποζημίωσης κατά εργαζομένου (ΑΠ714/2008), σε περίπτωση που η συμπεριφορά του επέφερε ζημία κατά την εκτέλεση της εργασίας, σύμφωνα με το άρθρο 652 του Αστικού Κώδικα.
Σε όλες τις ως άνω περιπτώσεις, το ουσιώδες στοιχείο για την ύπαρξη ανάρμοστης συμπεριφοράς του εργοδότη ή του εργαζομένου, είναι το αποτέλεσμα αυτής, ήτοι η αδυναμία εκπλήρωσης των συμβατικών υποχρεώσεων, όπως αυτές έχουν καθοριστεί, υπό όρους που προάγουν μία γόνιμη συνεργασία. Σε κάθε περίπτωση, η συμπεριφορά αυτή συνδέεται, αφενός μεν με την υπέρβαση των ορίων του διευθυντικού δικαιώματος, την καταχρηστική του άσκηση και την αμιγώς προσβολή της προσωπικότητας του μισθωτού, αφετέρου δε με την πλημμελή εκπλήρωση των καθηκόντων του εργαζομένου και την επίδειξη ανάρμοστης και προκλητικής συμπεριφοράς. Βάσει των ανωτέρω, κάθε εργαζόμενος οφείλει να αναγνωρίζει τα θεμιτά όρια συμπεριφοράς στα πλαίσια μίας εργασιακής σχέσης, διεκδικώντας τα νόμιμα δικαιώματά του κάθε φορά που αυτή η συμπεριφορά υπερβαίνει τα όρια του διευθυντικού δικαιώματος και καταλήγει σε προσβολή της ηθικής και ψυχολογικής του υπόστασης. Αντίστοιχα, και ο εργοδότης οφείλει να ασκεί τα νόμιμα δικαιώματά του, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η συμπεριφορά του εργαζομένου καθιστά δυσχερή ή αδύνατη την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης.
Το δικηγορικό μας γραφείο διαθέτει μακρόχρονη εμπειρία στο χειρισμό εργατικών υποθέσεων. Αν αναζητάτε δικηγόρο για εργατικό δίκαιο, σας προσκαλούμε να μας αναθέσετε την υπόθεσή σας και να μας τιμήσετε με την εμπιστοσύνη σας.